اقلیم استان در یک نگاه ——————————————————————————————
جغرافیای طبیعی و ویژگیهای جوی اقلیمی استان بوشهر
تاثیر توده های هوا و سیستم‌های هواشناسی بر
اقلیم استان
تاثیر کم فشار مدیترانه‌ای بر استان
تاثیر کم فشارهای تابستانه بر استان
استان بوشهر با مساحتی در حدود ۲۷۶۵۳ کیلومتر
مربع بین ۲۷درجه و ۱۴ دقیقه تا ۳۰ درجه و ۱۶ دقیقه عرض شمالی و
۵۰ درجه و ۶ دقیقه طول شرقی ، در جنوب ایران و درحاشیه
خلیج‌فارس قرار دارد . این استان از شمال به استان خوزستان و
قسمتی از کهگیلیویه و بویر احمد ، از جنوب به خلیج‌فارس و
قسمتی از استان هرمزگان ، از شرق به استان فارس و از غرب به
خلیج‌فارس محدود است. استان بوشهر با خلیج‌فارس بیش از ۶۰۰
کیلومتر مرز دریایی دارد و از اهمیت
سوق‌الجیشی و اقتصادی قابل توجهی برخوردار است.
بر اساس آخرین تقسیمات سیاسی کشور ، استان بوشهر مشتمل بر ۹
شهرستان ، ۱۷ بخش ، ۱۳ شهر، ۳۶ دهستان و ۷۰۶ آبادی دارای سکنه
است.
شهرستانهای استان بوشهر عبارتند از : بوشهر ، تنگستان ،
دشتستان ، دشتی ، دیر ،دیلم ، کنگان، جم و گناوه.
سیمای اقلیمی استان
سازه‌های مهم اقلیمی استان بوشهر
مشتمل بر ارتفاع، عرض جغرافیایی ،منابع رطوبتی و توده‌های هوای
مهاجر به استان می‌باشند و در کنار سازه‌های اصلی فوق ، عوامل
دیگری هم نظیر کشاورزی ، پوشش گیاهی و فعالیتهای صنعتی و
معدنی تحت عنوان عوامل فرعی موثر بر اقلیم، مورد ارزیابی قرار
می‌گیرند.
تاثیر ارتفاعات بر اقلیم استان
ارتفاعات استان بوشهر از دو
رشته اصلی تشکیل یافته است که به موازات هم سرتاسر طول استان
را در بر می‌گیرند و رشته اصلی آن که محدوده‌های شمالی و شرقی
استان را می‌پوشاند ، دنباله رشته‌کوههای زاگرس است.
ارتفاعات استان بوشهر اکثرا“ فاقد ارتفاع قابل ملاحظه بوده و
به این جهت از توده‌های هوای باران‌زای مهاجر به استان ،
دریافت مناسبی از ریزش‌های جوی ندارند.ارتفاع کم کوههای استان
و جهت گسترش آنها سبب گردیده است که ریزش‌های جوی کم در آنها
در تلفیق نامناسب با جنس خاکهای این ارتفاعات ، گسترش پوشش
گیاهی را در این ارتفاعات و پایکوهها در حد ناچیزی قرار دهد و
به این جهت اغلب کوهستانهای استان تقریبا“ به صورت لخت و یا با
پوشش گیاهی ناچیز مشاهده می‌شود.
تاثیر منابع رطوبتی استان
منابع آبهای استان از سه بخش‌آبهای جاری ، آبهای زیر
زمینی و پهنه آبهای خلیج‌فارس تشکیل شده است.
-
آبهای جاری استان شامل رودخانه‌های دائمی و
فصلی است و تنها ردوخانه‌های دائمی استان ، رودخانه‌های مند ،
شاپو و دالکی می‌باشند.
-
آبهای زیر زمینی استان بخشی شور و بخشی دیگر
دارای آبهای شیرین است و در واقع بیشتر چشمه‌های استان گوگردی
و تعدادی نیز دارای آ”ب شیرین است.
-
منبع عظیم آبهای خلیج فارس مناطق مجاور استان
را تحت تاثیر قرار داده و نوعی تعادل در تغییرات دما و رطوبت
این مناطق ایجاد می‌نماید. این تاثیر گذاری سبب گردیده که
اختلاف فاحشی بین حداقل‌ها و حداکثرهای دمای هوا در این مناطق
به وجود نیاید و اصولا“ نوسانات بیش از حد دما در سرزمین‌های
تحت تاثیر خلیج فارس پدیدار نشود.
-
به علت تداوم وزش باد در مناطق ساحلی تحت
تاثیر مکانیزم نسیم دریا و خشکی به وجود می‌آید، این مناطق از
یک تبادل دمائی و رطوبتی دائمی برخوردارند.
-
منبع گسترده رطوبتی خلیج‌فارس همراه با
رودخانه‌ها و چشمه‌ها و سایر منابع آبی استان بر رژیم‌های دما
، بارندگی ، باد ، تبخیر و سایر متغییرهای جوی منطقه و در
نهایت بر رژیم اقلیمی استان موثر واقع می‌شوند.
تاثیر توده های هوا و سیستم‌های هواشناسی بر
اقلیم استان
استان بوشهر در مجموع دارای اقلیمی گرم است که در بخش‌های
ساحلی به صورت گرم و مرطوب و در بخش‌های داخلی استان به صورت
گرم و خشک می‌باشد . استان بوشهر از استانهای کم باران کشور
است و مهمترین سیستم‌های موثر بر آن در فصل زمستان کم فشارهای
مدیترانه‌ای و سودانی است و پرفشارهای شمالی ، شمالغربی و سایر
مراکز پرفشار نیز در طول فصل‌های سرد سال به گونه‌ای تعدیل
یافته بر این استان تاثیر می‌گذارند.
در فصول گرم سال ، کم فشار حرارتی مستقر بر روی صحاری عربستان
، افریقا و کویر ایران بر استان بوشهر تاثیر گذاشته و موجب
افزایش دمای آن می‌شوند.
در ماههای گرم سال ، به ویژه در تابستان مرکز کم فشارهند یا
مونسون نیز بصورت محدود و مقطعی بر استان بوشهر تاثیر
می‌گذارد.
تاثیر کم فشار مدیترانه‌ای بر استان
در ماههای سرد سال دریای مدیترانه علاوه بر
اینکه محل عبور کم فشارهای مهاجر می‌باشد،خود نیز محل تشکیل کم
فشارهای متعددی است که برخی از آنها در حرکت خود به جانب شرق ،
برروی قبرس زبانه‌ای کم فشار ایجاد کرده و این زبانه کم فشار
از روی کشور ترکیه وارد ایران می‌شود و نواحی غرب و شمالغرب
کشور را تحت تاثیر قرار می‌دهد. گاهی نیز این سیستم پس از
عبوراز رذوی ترکیه و برخورد با ارتفاعات آن مناطق به دو شاخه
تقسیم می‌شود که یک شاخه آن از طرف غرب و شمالغرب وارد کشور
خارج می‌شود و شاخه دیگر پس از عبور از روی کشور عراق خراسان
وارد افغانستان می‌شود.
به هنگامیکه تراف سطوح فوقانی باگرادیان مناسب دما و فاکتور ،
این سیستم‌های کم فشار را همراهی کنند ، بارندگیهای موثری در
مناطق تحت نفوذ آنها ریزش می‌کند.
در فصل زمستان سیکلون‌های مدیترانه‌ای در مسیر حرکت خود در
فلات ایران ، استان بوشهر را نیز تحت پوشش قرار داده و
بارندگیهای کم و بیش ملایم و مداومی را در آن بوجود می‌آورند.
تاثیر کم فشار سودانی بر استان
منطقه سودان
در افریقا به علت مجاورت با منطقه حاره به طور نسبی دارای فشار
کم است . در فصول سرد سال با نفوذ زبانه پر فشار به نواحی
شمالی سودان و ریزش‌هوای سرد در آن منطقه ، کم فشار سودان
تقویت شده و از دریای سرخ رطوبت جذب می‌نماید. در واقع این
سیستم در ابتدا فاقد جبهه است و فعال نمی‌باشد ، اما به تدریج
که بر روی دریای سرخ کشیده می‌شود، با توده‌های هوای آن منطقه
برخورد کرده و فعال می‌شودکه عموما“ پس از شکل گیری یا از طریق
خوزستان وارد ایران می‌گرددو یا پس از عبور از روی عربستان و
کویت و توقف کوتاه بر روی خلیج‌فارس و کسب رطوبت کافی ،
استانهای بوشهر ،هرمزگان و گاهی تا نواحی مرکزی کشور را تحت
تاثیر قرار می‌دهد و پس از آن به طرف شرق و جنوبشرق کشیده
می‌شود . بارندگی از سیستم‌های کم فشار سودانی معمولا“ از
ابرهای جوشی بوده و کمتر به صورت آرام و مداوم است و به این
جهت اغلب در جنوب و مرکز کشور پس از بارندگیهای رگباری از
سیستم‌های کم فشار سودانی ، سیلابهای مخرب جریان می‌یابد که
نظیر آنها در استانهای بوشهر ، هرمزگان و فارس طی سالهای گذشته
به فراوانی اتفاق افتاده است.
سیستم‌های کم فشار مدیترانه‌ای و سودانی
منشاء مهمترین بارندگیهای استان بوشهر می‌باشند.
تاثیر کم فشارهای تابستانه بر استان
در فصل تابستان استان بوشهر تحت تاثیر کم‌فشارهای حرارتی
صراهای عربستان ، افریقا و کویر ایران قرار می‌گیرد، که این
جریانات گرم و خشک موجب افزایش دما و تبخیر و قطع بارندگیهای
استان می‌گردند.
زبانه‌کم‌فشار مانسون هند نیز ممکن است
گاهی اوقات از جنوبشرق کشور وارد استان بوشهر شده و برآن تاثیر
گذارد. دوره فعالیت کم فشار هند سه ماه تابستان است که بادهای
موسمی تابستانه اقیانوس هند را به وجود می‌آورد که از طرف
جنوبغربی اقیانوس هند می وزد و به کرانه‌های مکران می‌رسد و بر
سواحل آن تاثیر می‌گذارد. این جریان جوی در حالیکه در مناطق
هندوستان و تمام آسیای جنوبشرقی موجب بارندگیهای فراوان
می‌گردد ، متاسفانه رقم قابل ملاحظه‌ای از بارندگیهای آن به
کشور ما نمی رسد و فقط گاهی بارندگیهای اندکی را در سواحل و
رگبارهائی را در ارتفاعات جنوبشرق به وجود می‌آورد و در سایر
استانها معمولا“ به ایجاد ابرناکی ونیز تولید گرد و خاک اکتفا
می‌نماید .
تاثیر سیبستم‌های شمالی و شمالغربی و سایر
مراکز پرفشار بر استان بوشهر به شدت مراکز کم فشارهای گفته شده
نبوده ولی تاثیر نفوذ پرفشارهای شمالی در قالب بروز سرماهای
استثنائی در برخی از سالها در استان بوشهر انکار ناپذیر است.
استقرار استان بوشهر در بین عرضهای جغرافیایی ۲۷ درجه و ۱۴
دقیقه تا ۳۰ درجه و ۱۶ دقیقه موجب گردیده است که این استان به
یکی از گرم‌ترین مناطق کشور مبدل گردد. موقعیت جغرافیائی استان
در فاصله‌های عرضهای جغرافیائی گفته شده به گونه‌ای است که
توده‌های هوای برآمده از جنوبغرب و غرب امکان ورود به این
منطقه را یافته و اثرات ویژه خود را بر اقلیم استان بر جای
گذارند.
گسترش استان در فاصله حدودا“ ۳ درجه عرض
جغرافیایی ، موجب تغییرات قابل ملاحظه‌ای در برخی از
پارامترهای اقلیمی نظیر ساعات آفتابی، درصدآفتابگیری ، تشعشع و
سایر انرژی‌های دریافتی از خورشید می‌گردد که هر یک از آنها به
نحوی بر شرایط اقلیمی استان موثر واقع می‌شوند.
شوری آب و خاک در بخش‌های وسیعی از استان بوشهر ، زمین‌های این
استان را در گستره‌های وسیعی غیر قابل کشت نموده است و در
نتیجه زمین‌های قابل کشت به صورت محدوده‌های پراکنده در سطح
استان مشاهده می‌شوند.
در استان بوشهر شکل غالب باغداری به احداث
نخلستانها اختصاص دارد که در نواحی دالکی ،بوشکان ، تنگستان ،
خورموج ، خائیز و کنگان به عمل می آید.
مراتع استان بوشهر هم به دلیل کمبود
بارندگی و طولانی بودن غصل گرم و محدود بودن دوره بارش در طول
سال و نامساعد بودن جنس خاکها وچرای بی رویه دامها ، بیشتر از
نوع متوسط و فقیر است.
در مجموع به علت محدودیت در فعالیتهای
کشاورزی و ضعف پوشش جنگلی و مرتعی ، عوام فرعی کشاورزی و پوشش
گیاهی بجز در محدوده‌های کوچک خرد اقلیمی ، نمی توانند بر
اقلیم استان موثر واقع شوند.
مناطق وسیعی از استان بوشهر که در حدود ۸۰ درصد از سطح استان
را در بر می‌گیرد. تحت سلطه اقلیم نامناسب خشک گرم واقع شده
است و تقریبا“ تمام نقاط شهری و بندری استان در این نوع اقلیم
اسقرار دارند.
توزیع جغرافیایی اقلیم‌های استان در اشکال
زیر قابل جمعبندی است:
اقلیم خشک گرم
اقلیم خشک گرم همچنانکه پیش از این هم اشاره شد، مناطق وسیعی
از استان بوشهر را می‌پوشاند که بندر بوشهر ، بندر دیلم ، بندر
گناوه ، بندر ریگ ، برازجان ، اهرم ، خورموج ، بندر دیر، بندر
کنگان ،شبانکاره و سعدآباد در این نوع اقلیم قرار گرفته‌اند.
اقلیم خشک معتدل
این نوع اقلیم به صورت باریکه‌های اقلیمی در شرق خورموج و شمال
اهرم در ناحیه بوشکان و نواحی ده رود و بالا و ده رود پائیین و
نیز در شرق کنگان گسترش دارد.
اقلیم فرا خشک گرم
نحدوده بسیار کوچکی در جنوب شرق استان تحت سیطره اقلیم فراخشک
گرم قراردارد که بندر عسلویه و خلیج نای‌بند و نیز جزیره خارگو
و عباسک از نقاط شاخص آن محسوب می گردند.
اقلیم نیمه خشک گرم
این نوع اقلیم به صورت باریکه‌ای اقلیمی در شرق و شمالشرق
برازجان و در جنوب کنار تخته گسترش دارد. در واقع وجود
اردتفاعاتی در نواحی شمالی استان سبب پیدایش اقلیم‌های نیمه
خشک معتدل و نیمه خشک گرم و خشک معتدل در این نواحی از استان
گردیده است که گسترش اقلیم‌های نیمه خشک را در محدوده‌های
وسیعی در استان فارس واقع در شمال استان بوشهر می‌توان مشاهده
کرد.
